صفات و ويژگيهاي مشاور

مشاور كارامد و موفق ، مشاوري است كه از ويژگيهاي شخصيتي ، علمي ، اخلاقي ، عاطفي ، اجتماعي و تواناييهاي لازم برخوردار باشد.
الگوي مشخصي كه از همه صفات ، تواناييها و شخصيت و منش يك مشاور كارآمد حكايت كند، وجود ندارد، بلكه بهترين توصيف براي او صفاتي از قبيل : خوش خلقي و برخورد شايسته با ديگران ، برخورداري از نگرش مثبت نسبت به زندگي ،اعتماد به نفس ،توانايي نفوذ در مراجعه كننده ، توانايي تصميم گيري در مواقع مناسب ، تحمل فشارهاي رواني در موقعيتهاي خاص و بحراني ، مانند موقعيتهاي انتقاد و تحقير، كظم غيظ و فرو بردن خشم و عدم اظهار آن ، توانايي درك و احساس همه هيجانهاي آدمي مانند نشاط، غم ، همدلي ، محبت ، صميميت ، فداكاري ، احساس خوشبختي و ...، برخورداري از عقل و درايت و ثبات انديشه ، توانايي شناخت مسايل و مشكلات و تجزيه و تحليل آنها و استنتاج از آنها و نظاير اينها.
اينك ، برخي از صفات مشاور را كه نقش بيشتري در موفقيت مشاور دارد، توضيح مي دهيم و احاديثي از معصومين (عليهم السّلام ) را نيز در صفات مشاور مي آوريم :
آن كه عهده دار امر مشاوره است ، بايد داراي تواناييهاي زير باشد:
1 - عالم و صاحبنظر در موضوع مورد مشاوره و زمينه هاي آن
مثل مسايل روان شناسي ، اصول تعليم و تربيت ، اصول و فنون مشاوره و راهنمايي و آگاهيهاي اجتماعي ، شغلي ، فرهنگي ، ديني و ... باشد.
2 - توانايي ايجاد ارتباط عاطفي با ديگران
مشاوران كارامد، موفقيت خود را در اين مي دانند كه مي توانند با ايجاد ارتباطهايي به مراجعه كنندگانشان بپردازند تا از توجه مناسب برخوردار و از تهديد به دور باشند، به طوري كه در اين ارتباط، هر دو احساس امنيت و مصونيت كافي كنند و به عنوان اشخاص واقعي و خود انگيخته عمل كنند. ماهيت اين ارتباط، مي تواند خود به خود درمان كننده باشد و عمدتا بستگي دارد به اينكه مشاور به عنوان يك شخص واقعي عمل نمايد.(97)
3 - خلوص
مشاور، بايد انگيزه هاي خود را براي قبول مسؤ وليت مشاوره و كمك مراجعه كنندگان ، مورد بررسي قرار دهد و دقيقا انتظارش را از ارتباط مشاوره اي ، براي خودش خالص سازد. تعدادي از مشاوران در بسياري از اوقات از دلايل رضايت شخصي خود نسبت به مشاوره ، بي اطلاعند و بدون انگيزه كمك به ديگران ، نظر مشورتي مي دهند و يا انگيزه خالص ندارند، بلكه براي اجتناب از رويارويي با مشكلات شخصي ، حاضر مي شوند به ديگران كمك كنند و يا به دليل انگيزه هاي شخصي ديگر، مانند اينكه مشاوره براي او اعتبار و سلطه مي آورد و به وي اعتماد مي كنند، اقدام به قبول مشاوره مي نمايند.
4 - حلم و بردباري
مشاور با مراجعه كنندگاني از فرهنگها و سليقه هايي مختلف ،با ارزشهاي بسيار متفاوت با فرهنگ و ارزشهاي خودش ، ملاقات دارد. تفاوتهاي سنّي ، نژادي ، جنسي و طبقه اجتماعي - اقتصادي ، احتمال تضادهاي فرهنگي و ارزشي را افزايش مي دهد.
مشاور بايد با چنين مراجعه كنندگاني رو به رو شود و سعي كند مراجعه كننده را با ارزشهاي اجتماعي ، اخلاقي و ديني مورد قبول ، آشنا كند و ارزشهاي درست او را بپذيرد و تاءكيد كند و ارزشهاي ساختگي وي را در مقايسه با ارزشهاي صحيح ارزيابي كند. وظيفه مشاور، تشويق ارزشيابي عيني نگرشها، معيارها و اعمال است ، مشاور حق ندارد ارزشهاي خود را به مراجعه كننده ، تحميل كند.
5 - توانايي ادامه مشاوره و شهامت پيگيريمسايل و مشكلات ، تا مرحله حل آنها
مشاور بايد براي كمك به ديگران شهامت و اعتماد به نفس داشته باشد و تقاضاي كمك را ناديده نگيرد و به دليل عدم تمايل به درگيري با شخص ديگر، عذرخواهي ننمايد. و يا آنكه نگويد كه آن مورد، از حيطه مشاوره ، خارج است . مشاور كارامد به پذيرش ‍مسؤ وليتها علاقه مند است و خود را در موقعيتهاي خطر شخصي ، عاطفي ، حرفه اي و ...، قرار مي دهد و چنين نيست كه فقط در محدوده امن و مشخص اِعمال نمايد.(98)
6 - رازداري
رازداري به معناي محرمانه نگهداشتن تمام اطلاعات مربوط به مراجعه كننده است كه در جريان مشاوره بيان كرده است . حفظ اسرار مراجعه كننده ، از حقوق وي به حساب مي آيد؛ زيرا ارتباط مشاوره اي ، يك ارتباط خصوصي بر اساس اعتماد است و بايد در هر شرايطي به اسرار شخصي كه بر اساس اين اعتماد بيان گرديده ، احترام گذاشت و آنها را حفظ كرد و رازداري بخشي از اصل اخلاق حرفه اي است و از اين رو بايد دقيقا رعايت شود، بر اين اساس ، بايد:
الف - ثبت مصاحبه ها و گفتگوهاي مشاوره اي به صورتي باشد كه قابل استفاده براي غير مشاور نباشد و يا گزارشها در جاي امني نگهداري شود و پس از پايان ارتباط مشاوره اي ، نابود گردد. براي اطمينان بخشي به مراجعه كننده از جهت رازداري ، مي توان آنچه را كه مراجعه كننده اجازه مي دهد، يادداشت و ثبت شود و زياده بر آن را صرفا مشاور، به خاطر بسپارد.
ب - هرگاه ارجاع به مؤ سسه يا مشاور ديگر صورت بگيرد و يا در مورد مراجعه كننده با فرد ديگري از خانواده گفتگو شود، از مراجعه كننده اجازه گرفته شود.
ج - در مواردي كه لازم باشد، به دليل قانون يا خطري كه زندگي مراجعه كننده يا ديگري را به خطر مي اندازد، سرّي فاش شود، بايد مشاور، مراجعه كننده را مطلع سازد.(99)
7 - نقش الگويي
از آنجايي كه در مشاوره ، مراجعه كننده به تقليد اعمال مشاور مي پردازد و برخي عقايد و نگرشهاي او را به عنوان عقايد و نگرشهاي خود تلقي مي كند، مشاور بايد از خود، ارزشها و رفتارش ‍و صحت آنها، كاملاً آگاه باشد و با احتياط كامل عمل كند و نسبت به امور كم ارزش ، تعصب نورزد و حساسيت نشان ندهد بلكه افكار و ارزشهاي صحيح را تبيين نمايد و از سوي ديگر با عمل صحيح و با ارزش خود، او را به ارزشهاي ديني جذب نمايد.(100)
8 - احترام به همكاران
مشاور ممكن است به عنوان يكي از اعضاي گروه يا مؤ سسه اي كار كند، بايد به نقشها و حقوق همكارانشان از معلّمان ، روان شناسان ، مددكاران اجتماعي و ... احترام بگذارد تا تضادهايي در زمينه اِعمال قدرت و مديريت ، پيش نيايد.
9 - خودآگاهي
مشاور بايد براي كشف بيشتر تواناييها و محدوديتهاي خويش بكوشد و چگونگي درك مردم از وي و واكنش آنها نسبت به خود را دريابد و اين مستلزم خودآگاهي فزاينده است و به اين منظور، مشاور بايد خودش را تا حدودي در خطر آشكار ساختن بر ديگران قرار دهد و مشتاق دريافت باز خورد از ديگران باشد تا دريابد كه وي چگونه بر ديگران اثر مي گذارد و تاچه حدّ رفتارش با مقاصدش مطابقت دارد.
10 - تقوا
مشاور بايد باتقوا و آزاد از هواي نفس و ترسان از خدا باشد.
11 - علايق شايسته
لازم است مشاور به امور زير علاقه مند باشد تا در مشاوره كارامد و موفق باشد:
الف - علاقه مندي به شغل مشاوره و كار با افرادي كه مشكل دارند.
ب - علاقه مندي به رشد و پيشرفت ديگران .
ج - علاقه مندي به مطالعه در زمينه هاي گوناگون روان شناسي ، انسان شناسي ، علوم تربيتي و مشاوره كه مي تواند زمينه ساز مشاوره و راهنمايي باشد.
د - علاقه مندي به شركت در جلسات گروهي ، سمينارها در زمينه مشاوره و روان درماني .
ه - علاقه مندي به بررسي و تحقيق در رفتارهاي آدمي و رسيدن به نتايج واقعي و شيوه هاي مؤ ثر در مشاوره و روان درماني .
و - علاقه مندي به دفاع از حق و حقيقت .
ز - علاقه مندي به همدردي و همدلي با افراد دردمند و گرفتار.
ح - عدم علاقه به پست و مقام و عدم وابستگي به صاحب قدرت .
و اينك چند حديث ، در صفات مشاور بيان مي كنيم :
رسول اكرم (صلي اللّه عليه و آله ) فرمود:
((شاوروا العلماء الصالحين ...)).(101)
((با دانشمندان صالح ، مشورت نماييد ...)).
علي (عليه السّلام ) فرمود:
((خير من شاورت ذوُوا النُّهي والعلم واُولُوا التجارب والحزم )).(102)
((بهترين كسي كه با او مشورت مي كني ، صاحبان خرد و دانش و دارندگان تجربه و دورانديشانند)).
و نيز فرمود:
((من شاور ذوي الالباب دلَّ علي الصَّواب )).(103)
((كسي كه با صاحبان لُبّ (خردمندان ) مشورت نمايد به راه درست ، راهنمايي مي شود)).
امام صادق (عليه السّلام ) فرمود:
((ان المشورة لا تكون اِلاّ بحدودها ... فاوّلها ان يكون الّذي تشاوره عاقلاً والثانية ؛ ان يكون حرّا متدينا و الثالثة ؛ ان يكون صديقا مؤ اخيا ... واذا كان صديقا مؤ اخيا كتم سِرَّك ...)).(104)
((مشورت ضوابطي دارد ... 1 - اينكه مشاور عاقل باشد. 2 - مشاور متدين و آزاد از هواي نفس باشد.3 - دوست و برادر باشد ... و اگر برادر و دوست صميمي باشد، سرّ تو را كتمان مي نمايد و رازدار باشد ...)).
پيامبر اكرم (صلي اللّه عليه و آله ) فرمود:
((شاوروا المتقين الذين يؤ ثرون الا خرة علي الدنيا ويؤ ثرون علي انفسهم في اموركم )).(105)
((با افراد متقي مشاوره نماييد كه آنان آخرت را بر دنيا و كارهاي شما را بر كارهاي خودشان ترجيح مي دهند)).
و نيز علي (عليه السّلام ) فرمود:
((شاوِرْ في امورك الذين يخشون اللّه ...)).(106)
((در كارت با كسي مشاوره كن كه از خدا خشيت و خوف دارد)).
امام صادق (عليه السّلام ) در صفات مشاور مي فرمايد:
((... وايّاك والراءي الفطير وتجنّب ارتجال الكلام ولا تشر علي مستبدٍّ براءيه ولا عَلي وغد ولا علي متلوّن ولا علي لجوج و...)).(107)
((از دادن راءي بدون تاءمل و تعمق بپرهيز و از گفتن آنچه فورا بر زبان مي آيد، اجتناب كن و خود با كساني كه داراي صفات زيرند به مشورت مپرداز:
الف - كسي كه به ناحق بر نظر خويش پافشاري مي كند.
ب - فرد آتش افروز و سخن چين .
ج - شخص چند چهره و منافق و متقلب .
د - فرد لجباز و ...)).
و نيز مي فرمايد:
((شاور في امورك ممّا يقتضي الِّدين من فيه خمس خصال : عقل وحلم وتجربة ، و نصح وتقوي ، فان لم تجد فاستعمل الخمسة واءعزم وتوكل علي اللّه ، فان ذلك يؤ ديك الي الصواب ... وفي المشورة تعبّاء اكتساب العلم والعاقل من يستفيد منها علما جديدا ويستدل به علي المحصول من المراد ...)).(108)
((در كارهايت با كسي مشاوره كن كه داراي پنج ويژگي و صفت باشد: عقل و درايت ، حلم و بردباري ، تجربه و كاركشتگي ، علاقه مندي به پند و نصيحت ، تقوا و حفاظت نفس از امور ناشايست ، و اگر چنين كسي را نيافتي ، اين پنج صفت را در خود ايجاد كن و سپس با توكّل بر خدا، تصميم بر كار خويش بگير، بدانكه اين صفات ، تو را به حقيقت مي رساند ... در مشاوره زحمت كسب علم وجود دارد و خردمند كسي است كه از مشاوره ، علم جديدي را به دست آورد و بر حاصلي از مقصود خود راه پيدا كند ...)).
و امام صادق (عليه السّلام ) از ((لقمان )) نقل مي فرمايد كه به پسرش ‍سفارش مي كرده كه :
((... واءجهد راءيك لهم اذا استشاروك ثم لاتعزم حتي تثبّت وتنظر ولا تجب في مشورة حتي تقوم فيها وتقعد وتنام وتصلّي وانت مستعمل فكرك وحكمتك في مشورته ، فانّ من لم يمحّض النصيحة لمن استشاره سلبه اللّه تبارك وتعالي راءيه ونزع عنه الا مانة ...)).(109)
((هنگامي كه از تو مشورت بخواهند،براي آنان به كاربگير،سپس ‍انديشه خود را براي ارائه نظر صائب و تا به يك راءي درست نرسيده اي ، تصميم بر اظهار نظر مگير و پاسخ مشورت (امور مهم ) را مده مگر آنكه در همه حال در قيام و قعود و خوابت روي آن بينديشي و نماز بخواني و فكرت و حكمتت را خوب به كارگيري و سپس به پاسخ اقدام كني ، به درستي كه كسي كه خود را براي نصيحت و راهنمايي مراجعه كنندگانش آماده و ممحَّض ننمايد، خدا راءي و فكر صحيح را از او سلب مي كند و امانت عقل و انديشه را از او مي گيرد ...)).